Jak mawiał Aleksander Fredro – „Pierwiej kołacz, potem książki.”  Pomijając fakt, że człowiekowi  głodnemu na pewno gorzej się pisze,   kołacz (czasem: kołocz) to ciasto, które w śląskim domu długo miało pierwszeństwo przed wszystkimi innymi łakociami. Drożdżowe, ze składników, które zwykle były w każdej kuchni. Z makiem, serem lub jabłkami, a czasem po prostu posypane kruszonką, którą zwano tutaj posypką i układano na cieście w formie małych placuszków. Bez kołacza nie mogło się obyć  żadne większe święto.


W „Nowej Kuchni Śląskiej” można przeczytać: „W piątek lub w sobotę pieczono chleb we własnym piekarniku. Po chlebie nasze matki wsadzały do „sabatnika” – z myślą o niedzieli – jakieś ciasto. Była to bułka drożdżowa, zawijaniec z makiem albo jabłkami, kołacze lub kołaczyki z posypką, makiem, serem, a latem – z jagodami. (…) Obiad niedzielny spożywało się w samo południe, bo około godz. 16 nakrywano do podwieczorku, składającego się z kawałka ciasta i awal zbożowej z domieszką prawdziwej.”




Piękna tradycja wiąże się z weselem: młodzi zwykli roznosić  paczuszki z pięknie zapakowanym kołaczem do znajomych, którzy z różnych przyczyn nie byli na weselu. Obdarowywano również osoby biedne i samotne.

W tym przepisie całe nadzienie wykłada się na wierzch ciasta, ale można spróbować podzielić  ciasto na dwie porcje. Wtedy tą odrobinę większą można wyłożyć na spód, na nią rozłożyć nadzienie i przykryć rozwałkowaną drugą porcją ciasta. Posmarować ciasto masłem i przykryć posypką.  Takie kołacze często można spotkać w śląskich cukierniach.

Jak każde ciasto drożdżowe, kołacz najlepszy jest świeży: najdalej dzień, dwa po upieczeniu.

Śląski kołacz z  makiem i posypką

Przepis: Nowa Kuchnia Śląska (1989), red. O. Słomczyńska, S. Sochacka


Składniki na ciasto:

• 60 dag mąki
• 5 dag drożdży
• 15 dag masła 
• 10 dag cukru 
• 3 jajka (użyłam M)
• 1 szklanka mleka
• 1 łyżka skórki otartej z cytryny 

Wykonanie:

1. Mąkę przesiać, a jeśli była trzymana w chłodnym miejscu – ogrzać do temp. pokojowej. W letnim mleku rozpuścić drożdże, dodać 3 łyżki mąki i odrobinę cukru, przykryć naczynie i pozostawić do wyrośnięcia w ciepłym miejscu. 
2. Stopić masło i lekko ostudzić. Jaja rozbełtać. 
3. W mące zrobić dołek, wlać wyrośnięte drożdże,  luźno wymieszać, dodać jajka, masło i cukier i wyrobić ciasto, aż zacznie odstawać od ręki. Rozwałkować na prostokąt i przełożyć do blaszki wyłożonej papierem do pieczenia, pozostawić do wyrośnięcia. 

Składniki na masę makową:

• 50 dag maku
• 2 łyżki masła
• 1 łyżka mąki
• 1 żółtko
• olejek migdałowy
• bakalie (posiekane orzechy, migdały, rodzynki)
• cukier do smaku 

Wykonanie:

1. Mak opłukać, wsypać do wrzącej wody, zagotować, gotować około 30 min na małym ogniu (w oryginalnym przepisie: zostawić na brzegu płyty), od czasu do czasu mieszając. 
2. Następnie starannie odsączyć na drobnym sicie i przepuścić 2 razy przez maszynkę do mięsa (włożyć najdrobniejsze sitko). 
3. Z masła i mąki zrobić jasną zasmażkę, dodać do maku i wymieszać. Dodać olejek, żółtko i bakalie oraz cukier do smaku. 

Posypka (robiłam z połowy porcji):

• 50 dag mąki 
• 25 dag masła
• 25 dag cukru, w tym cukier waniliowy 

1. Masło stopić, dodać cukier i przesianą mąkę, wymieszać i zagnieść kruszonkę. 

Składanie całości:

1. Wyrośnięte ciasto posmarować łyżką stopionego masła. 
2. Rozłożyć na cieście masę makową, wyrównując. Na masie układamy kruszonkę (posypkę) w formie „placuszków spłaszczonych w palcach” (naprawdę tak pisze w tej książce ;-)), starając się przykryć takimi placuszkami równomiernie całość.
3. Piec w piekarniku rozgrzanym do temp 175 stopni przez około 45 minut.
4. Upieczony pozostawić na kilka minut w blaszce, a następnie przełożyć na kratkę i na niej ostudzić. 
5. Można dodatkowo posypać cukrem pudrem.